Μῦθος περὶ τῶν δύο Χρόνων

Ἐν ἀρχῇ, ὅτε Χάος ἔτι εὕδεσκεν καὶ Νὺξ οὔπω πτέρυγας ἐπέτασσε, δύο μόναι δυνάμεις πρωτόγονοι ἦσαν: Χρόνος ἀγήραος καὶ ἀπροσωπός, καὶ Ἀνάγκη ἀμετάβλητος. Οὐ γάμῳ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς ἐμιγνύσθησαν, ὥσπερ θεοί τε καὶ θνητοὶ ἄνθρωποι, ἐπεὶ πάθεα οὐκ εἶχον. Ἡ δὲ σύνοδος αὐτῶν νόμος ἦν, καὶ αἱ περιπλοκαὶ αὐτῶν αὐτὴ ἡ τοῦ ὄντος ὑφή. Ὁμοῦ δὲ ἐγέννησαν ποταμὸν ἀέναον, πολιόν τε καὶ προγνώσιμον — τὴν εἱρμὸν πάντων τῶν μελλόντων γενέσθαι. Οὗτος ὁ ποταμὸς ἔρρει ἐξ οὐδενὸς εἰς οὐδέν, καὶ ἕκαστον στιγμιαῖον αὐτοῦ τῷ προτέρῳ ἴσον ἦν. Ἐν ταύτῃ τῇ βασιλείᾳ οὔτε χαρὰ οὔτε λύπη ὑπῆρχεν, ἀλλὰ μόνον ἀπαθὴς ἡ διαμονή.

Καί ποτε, ἐν τῇ τῶν ἀνωνύμων στιγμῶν σειρᾷ, ἐν ταῖς ἀγκάλαις τοῦ Χρόνου ἡ ψυχὴ τῆς Ἀνάγκης τὸ πρῶτον ἐσείσθη. Αὕτη, ἧς ἡ φύσις οὐδὲν ἄλλο ᾔδει ἢ τὸ πεπρωμένον, ἐπὶ μίαν ἀδιανόητον στιγμήν, ἵμερον ἔσχεν. Ἠθέλησεν ἵνα ἐν τῷ πολιῷ ποταμῷ χρῶμά τι φανείη, ἵνα ἐν τῇ ἀιδίῳ ἀκολουθίᾳ τι ἀπρόοπτον γένοιτο. Αὕτη πρώτη καὶ μόνη ἐγένετο τῆς θελήσεως ἔκφανσις ἐν τῇ τῆς ἀπολύτου ἀνάγκης βασιλείᾳ.

Ἐκ τούτου τοῦ φευγαλέου ἵμερου, ἐκ ταύτης τῆς θείας ἀνωμαλίας, ἐγεννήθη ὁ Καιρός.

Τῷ δὲ πατρὶ τἀναντία πάντα ἦν. Εἰ μὲν ὁ Χρόνος γέρων ἦν, μέγας τε καὶ πολιόθριξ, ὁ δὲ Καιρὸς εἰς φῶς ἦλθεν ὡς θεὸς αἰεινέος, ταχύς τε καὶ ἀνέφικτος. Πόδας πτερόεντας εἶχεν, ἵνα ἐπὶ νώτοις τοῦ πατρῴου ποταμοῦ τρέχοι, μὴ καταδυόμενος εἰς τὸ νωθρὸν ῥεῦμα αὐτοῦ. Ἡ δὲ μορφὴ αὐτοῦ ξένη ἦν· ἔμπροσθεν μὲν ἐκ τοῦ μετώπου πλόκαμος χρύσεος καὶ πυκνὸς ἐκρέματο, τὸ δὲ ὄπισθεν τῆς κεφαλῆς ψιλόν τε καὶ λεῖον ἦν, ὥσπερ λίθος ξεστός. Ἐν δὲ τῇ χειρὶ οὐ σκῆπτρον ἔφερεν, ἀλλὰ ξυροῦ ἀκμὴν ἠκονημένου, ἐπεὶ ἡ ἁφὴ αὐτοῦ ἢ εὐλογία ἢ τραῦμα ἦν, οὐδέποτε δὲ ἀδιαφορία.

Ὁ δὲ Χρόνος τὸν υἱὸν ἐσεώρα μείγματι ἀγλαΐας καὶ δείματος. Ἔβλεπε μὲν ἐν αὐτῷ θείαν σπίθαν, ἀλλ᾽ οὔτε μετρῆσαι οὔτε προγνῶναι αὐτὸν ἠδύνατο. Πλάνη τις ἦν ὁ Καιρὸς ἐν τῷ ἀιδίῳ κόσμῳ αὐτοῦ.

Ὅτε δὲ ὁ νέος θεὸς ηὐξήθη, παίζειν ἤρξατο ἐν τῇ τοῦ πατρὸς βασιλείᾳ. Ἐφέρετο ὑπὲρ τὸν πολιὸν τοῦ Χρόνου ποταμόν, καὶ ὅπου οἱ πτερόεντες πόδες αὐτοῦ τῆς τοῦ ὕδατος ἐπιφανείας ἥπτοντο, θαύματα ἐγίγνετο. Ἔνθα μὲν ὁ ποταμὸς ἐξαίφνης ἀνέζεσεν — καὶ δύο θνητοί, ἀλλήλοις τυχαίως προσβλέψαντες, διὰ βίου ἠράσθησαν. Ἄλλοθι δὲ ἐπὶ στιγμήν τινα ἵστατο — καὶ ἐν νῷ φιλοσόφου τις ἔννοια τὸν κόσμον μεταβάλλουσα ἐτίκτετο. Ἤπτετο χειρὸς ἀνδρὸς μαχητοῦ — καὶ οὗτος ἄεθλον ἐξετέλει, ὃν αἰῶνες ὑμνήσουσιν. Ἢ παρέδραμεν ἄν, καὶ ἡ ἁμαρτηθεῖσα εὐκαιρία βασιλείας ὅλας εἰς ὄλεθρον ἦγεν.

Οὔτ᾽ ἀγαθὸς ἦν οὔτε κακός. Ἀλλὰ μόνον ἡ Δυνατότης.

Ὁ δὲ Χρόνος ὠργίζετο. Αὗται γὰρ αἱ ταραχαὶ τὸν ἔμμετρον ῥοῦν τοῦ ποταμοῦ αὐτοῦ διέφθειρον. Ἐπειρᾶτο τὸν υἱὸν λαβεῖν, τῇ κοινῇ τάξει ὑποτάξαι, ἀναγκάσαι αὐτὸν ἀκολούθως ῥεῖν. Ἀλλ᾽ ὁπότε τὴν βαρεῖαν χεῖρα προύτεινεν, ὁ Καιρὸς ὑπεξέφευγεν, καὶ ὁ γέρων θεὸς τὴν κενότητα μόνην ἐλάμβανεν — τὸν λεῖον καὶ ψιλὸν αὐτοῦ ἐνίπιον.

Ἡ δὲ μάχη αὐτῶν τὸν κόσμον αὐτὸν διέφθειρεν ἄν, εἰ μὴ Μοῖραι ἐπέβησαν, αἳ νῆμα βίου κλώθουσιν. Ἔστησαν πρὸ πατρὸς καὶ υἱοῦ καὶ τὴν κρίσιν ἐξέφερον:

«Ὦ Χρόνε, σὺ μὲν πάντων τῶν ὄντων δεσπότης εἶ. Ὁ σὸς ποταμὸς ἀενάως ῥεύσεται, καὶ οὔτε θεὸς οὔτε θνητὸς τὴν σὴν ἐξουσίαν φεύξεται. Σὸν μὲν ἔσται τὸ «πόσον χρόνον». Μετρήσεις βίον ἑκάστου, ἔτη καὶ ἡμέρας καὶ ὥρας ἀπαριθμῶν.

Σὺ δέ, ὦ Καιρέ, τέκνον ἀνωμαλίας, αἰεὶ ἐλεύθερος ἔσει ἐν τοῖς τοῦ πατρὸς ὁρίοις. Σοὶ δὲ δίδοται ἡ ἐξουσία τοῦ «πότε». Οὐ μετρήσεις, ἀλλὰ κρινεῖς. Τὰ σὰ στιγμιαῖα ἐν τῇ τοῦ Χρόνου ὑφῇ ἐνυφανθήσεται, ὥσπερ χρύσεαι κλωστὲς ἐν πολιῷ ὑφάσματι.

Καὶ ταῦτα ἔστω· οἱ θνητοὶ ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Χρόνου γεννήσονταί τε καὶ ἀποθανοῦνται. Τὰ σώματα αὐτῶν γηράσεται, καὶ οἱ βίοι μειωθήσονται. Αἱ δὲ ψυχαὶ αὐτῶν τῶν σῶν ἕνεκα ἁφῶν βιώσονται, ὦ Καιρέ. Πᾶς ὁ βίος αὐτῶν, ὁποσοσοῦν μακρὸς ὤν, προσδοκία μόνον ἔσται ἐκείνων τῶν σπανίων στιγμῶν, ὅτε παραδράμῃς καὶ τὸν χρύσεον πλόκαμον αὐτοῖς προτείνῃς. Καὶ ἡ μεγίστη σοφία τῶν θνητῶν ἐν τῷδε ἔσται, γιγνώσκειν σε προσιόντα, καὶ μὴ ἀφιέναι τὸ φευγαλέον δῶρον σου.»

Καὶ ἀπ᾽ ἐκείνου οὕτως ἔχει. Ἡμεῖς μὲν ἐν τῷ ποταμῷ τοῦ Χρόνου ζῶμεν, καὶ ὁ χρόνος ἀμειλίκτως ἡμᾶς προφέρει. Πᾶσα δὲ ἡ τιμὴ τοῦ βίου ἡμῶν, πᾶσα ἡ χαρὰ καὶ τὸ ἄλγος, ἐν ἐκείνοις τοῖς στιγμιαίοις τοῦ Καιροῦ κεῖται, οὓς τοῦ αἰεὶ φεύγοντος πλοκάμου λαβεῖν προφθάνομεν.